انواع فرش دستباف از نظر متراژ، جنس، بافت، طرح و…

انواع فرش دستباف از نظر متراژ، جنس، بافت، طرح و…

انواع فرش دستباف و شناخت مدل های مختلف یکی از رایج ترین مواردی می باشد که بسیاری از دوست داران و خریداران این قالی ها به دنبال آن می باشند. زمانی که فردی از ما این موضوع رو از ما سوال میپرسه که انواع فرش هایی که دارید چه مدل هایی می باشد، قطعا پاسخ ما این است که از چه نظر؟ شما می تواند دسته بندی های مختلفی برای فرش در نظر بگیرید.
ما در این مقاله از فرش فراهان قصد داریم مهمترین انواع فرش دستباف را در دسته بندی های مختلف مورد بررسی قرار دهیم تا اگر قصد خرید فرش را دارید بتوانید نوع های مختلف را شناسایی کرده و با هم مقایسه کنید.

انواع فرش دستباف کدام است؟

همانطور که می دانید دسته بندی اصلی که در مورد فرش وجود دارد؛ دو مورد ماشینی و دستباف می باشد که ما در گذشته راه های تشخیص فرش دستباف و ماشین را به طور دقیق بررسی کرده ایم و در این مقاله سراغ انواع فرش دستباف رفته ایم و آن را از نظر متراژ، جنس، بافت و طرح که مهمترین مشخصات یک قالی برای خرید می باشد، بررسی خواهیم کرد.

قالی های دست بافت از نظر ابعاد

متراژهای فرش دستباف می تواند مقادیر مختلفی را به خود بگیرد، اما 4 استاندارد کلی وجود دارد که بیشترین میزان فروش را دارد، 6 متری، 9 متری، 12 متری و 24 متری.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که هیچکدام از این متراژها نسبت به دیگری مزیت و یا نقصی ندارد و تنها ملاک شما برای انتخاب آنها، ابعاد خانه می باشد.
البته گاهاً مشاهده می شود که افراد ترجیح می دهند متراژهای 6 و 9 متری را انتخاب کنند که بتوانند در زمان تپغییر دکوراسیون و یا تغییر آپارتمان با انعطاف و قدرت عمل بالایی همراه باشند.
برای انواع فرش دستباف از نظر ابعاد نام های مختلفی انتخاب شده است که نشان دهنده ابعاد مشخصی می باشد:

قالی

به طور کلی به فرش هایی که در اندازه های ۳*۲ متر ، ۵/۳ *۵/۲ متر ، ۴ * ۳ متر و ۴ * ۶ متر باشند، قالی گفته میشود که بسته به اندازه به آنها قالی های کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ نیز می گویند.
قطعاً قالی را می توان نسبت به سایر ابعاد فرش که در ادامه آشنا می شویم، محبوب ترین و پر کاربردترین گزینه معرفی کرد، تا جایی که حتی ما از نام قالی به عنوان جایگزین فرش نیز استفاده می کنیم.

قالیچه

قالیچه به فرش هایی دست بافتی گفتی می شود که ابعاد آن از 4 متر مربع کمتر باشه و به دو دسته اصلی قالیچه سجاده ای وقالیچه پرده ای نیز تقسیم بندی می شود.
برای قالیچه ها متراژ مشخص و متعارفی وجود دارد؛ ابعاد قالیچه های سجده ای ۲۰/۲ * ۴۰/۱ می باشد و ابعاد قالیچه پرده ای نیز ۵/۲ * ۵/۱ می باشد که ریزبافت است.

کلّگی

در بین انواع فرش دستباف گزینه هایی وجود دارد که شاید ما خیلی آنها را نشناسیم و نام آنها را ندانیم، کلگی یکی از این موارد می باشد که در واقع به فرش هایی می گویند که از نظر عرض از قالی کم عرض تر و از نظر درازا از ۴ متر کمتر باشد.
ابعاد رایج برای کلگی ۳*۵/۱ متر ، ۳*۷/۱ متر و ۷/۳*۲ می باشد.

کناره

احتمالا این نوع فرش دستباف را زیاد مشاهده کرده اید، فرشی که برای راهروها و راه پله ها مورد استفاده می گیرید و عرض آن از 1.07 تا ۵/۰ متر و طول آن نیز  از 3 تا 10 متر متغیر می باشد.

ذرع و نیم و ذرع و چارک

به فرش هایی که ابعاد آن ۵/۱*۰۴/۱ و ۶۰/۱*۱۰/۱ متر می باشد ذرع و نیم گفته می شود. همچنین به فرش هایی که ۳۰/۱*۸۰/۰ متر باشد ذرع و چارک اطلاق می شود.

پشتی

پشتی در اصطلاح قدیم به همان متکاهای بزرگ گفته می شد که به دیوار تکیه داده می شود، در زمان های قدیم فرش هایی بافته می شد که برای قرار گرفتن بر روی سطح این پشتی ها استفاده میشد و معمولاً افرادی که وضع مالی خوبی داشتن از این پشتی ها استفاده می کردند.
به طور کلی به قالیچه هایی که مساحت آن ها کمتر از متر مربع باشد. متداول ترین اندازه پشتی ۹۰*۶۰ سانتی متر می باشد. البته در منطقه گرگان و بجنورد به طور جداگانه برای پشت پشتی ها نوعی گلیم مبافند و داخل آن ها را با پر مرغ و ابر پر میکنند، که به این گونه پشتی ، قارچین می گویند.

پادری

آخرین گزینه در بین انواع فرش دستباف از لحاظ اندازه و ابعاد، پادری می باشد که احتمالاً با آنها آشنایی کاملی دارید. به طور کلی به به قالیچه های کوچکی که به اندازه ی پاگرد جلوی در بافته می شود در اصطلاح پادری می گویند.
بیشتر بخوانید: مزایا و معایب فرش دستباف و بررسی 7 مورد مهم

انواع فرش دستباف از نظر مواد اولیه 

در بین مشخصات انواع فرش دستباف یکی از ویژگی های مهم جنس الیاف و نخ های استفاده شده در آن می باشد. فرش های دستباف به طور کلی دارای سه بعد می باشند، طول یا تار، پود یا عرض، پرز یا ارتفاع، که همین سه وجه باعث می شود که حالت و انواع مختلفی در فرش دستباف ایجاد شود.
وجود مواد اولیه باکیفیت یکی از وجه های اساسی تمایز قالی دست بافت با سایر فرش ها شده است که ما قبلاً این موضوع را به طور کامل در مقاله الیاف فرش دستبافمورد بررسی قرار داده ایم ولی اگر به طور خلاصه دسته بندی برای این فرش ها در نظر بگیریم باید به این ترتیب عمل کنیم:
1. فرش های تمام پشمی: این نوع فرش ها همانطور که از نام آن ها مشخص است تار، پود و پرز هر سه از پشم حیوانات می باشد، این قاعده اصلی می باشد که در بین فرش های عشایری مشاهده می کنیم، اما امروزه در این نوع فرش ها در بسیاری از موارد در تار و پود از پنبه استفاده می شود و تنها پرزها پشمی می باشند.
2. فرش تمام ابریشم: فرش های دستبافی که دارای زیبایی و قیمت بالایی می باشد و در آن الیاف استفاده شده در پرز و چله از جنس ابریشم می باشد.
3. فرش گل ابریشم: در این گونه فرشها که از پشم بافته می شود تفاوتی که وجود دارد این است که در نقش ها و دور حاشیه ها به جای پرز پشمی از ابریشم استفاده می شود و معمولا نیز چله این گونه فرش ها از ابریشم است.
4. فرش کف ابریشم: این نوع فرش نیز به نوعی برعکس مدل قبلی می باشد و فرش بافته شده از پشم، تنها در زمینه خود به جای استفاده از پرز پشمی از پرز ابریشم استفاده کرده است.
5. فرش سوف: در زمینه آنها پود ضخیم و نازک بکار گرفته شده و نقش گل و بوته‌ های آن دارای پرز بلندتر و به در اصطلاح پرزدار می باشد.
6. فرش کرک ابریشم: این نوع فرش ها که به خاطر قیمت بالا خیلی رایج نمی باشد دارای پرزی از کرک و چله ای ابریشمی می باشد که گاهاً جنس چله از جنس پنبه یا همان کتان می باشد.

انواع فرش دستباف از نظر نوع طرح

مورد بعدی که در بین انواع فرش دستباف قصد داریم با هم بررسی کنیم نوع طراحی استفاده شده در قالی های دست بافت می باشد که بر اساس شهر و منطقه بافته شده این موضوع تقسیم بندی می شود که مهمترین آن ها این موارد می باشد:
1. فرش دستباف کرمان: فرش دستباف کرمان را میتوان در دسته فرش های طبیعت گرا، پرکار و پر استفاده از نقش مایه های ریز در سراسر قالی دانست که معروف ترین طرح های آن عبارتند از: سبزیکار، واگیره ای، درختی، بته ای، قاب قرآنی، تصویری، افشان و… که طرح معروف گلدانی، یکی از شاهکارهای قالی های دوران صفویه میباشد.
2. فرش دستباف کاشان: طراحی و کیفیت بالای فرش های کاشان باعث شده است که فرش های آن جز برترین فرش ها ایرانی به حساب بیاید و شهرت جهانی پیدا کند. امروزه در فرش کاشان بیشتر از نقشه لچک و ترنج استفاده می شود که به لچک و ترنج شاه عباسی معروف است.
3. فرش دستباف تبریز: احتمالا شهرت و آوازه فرش های تبریز را شنیده باشید، فرش ها بسیار ارزشمند که در بسیاری از کلکسیون ها و موزه های جهان نیز نگهداری می شوند.
فرش تبریز در طرح‌ های گوناگون بافته می‌ شود و تنوع نقشه‌های فرش تبریز بسیار بالا می باشد. بسیاری از  فرش‌ های تبریز در نهایت ظرافت و دقت بافته شده و بسیار نازک رویه‌گیری می‌شوند. فرش تبریز غالباً با پشم یا ابریشم بافته می‌ شود و چله‌ کشی آن معمولاً با پنبه یا ابریشم و بسیار به ندرت با پشم انجام می‌ شود.
4. فرش دستباف اصفهان: ساختار اصلی اغلب طرح های قالی اصفهان، از الگوی لچک و ترنج پیروی میکند. نقوش زیبای اسلیمی و گردش های آن، در ساختار لچک، ترنج و متن فرش به وضوح مشاهده می شود و قاب های ساخته شده از نقوش اسلیمی در حاشیه این فرش ها دیده می شود.
از دیگر ویژگی های ظاهری و طراحی استفاده شده در فرش دستباف اصفهان میتوان به گردش ساقه های ختایی به عنوان زیرنقش با ساقه های اسلیمی همراه با گل های زیبای شاه عباسی اشاره داشت.
6. فرش دستباف فراهان: فرشی با دوام که با پشم با کیفیت زخیم بافته می شود و ارتفاع پرزهای آن اصولا بسیار کوتاه می باشد که البته باید دقت کنید که این توضیحات در مورد فرش فراهان کلاسیک و قدیمی می باشد. یادمان نرود فرش فراهان دارای شهرت جهانی می باشد.
5. فرش دستباف نایین: فرش های نایین را از لحاظ طراحی می توان برگرفته از فرش های اصفهان معرفی کرد. استفاده وسیع از طرح لچک و ترنج با ترکیب نقوش اسلیمی و ختایی در فرش دستباف نائین به قدری است که فرش دستباف های نائین را اغلب با طرح لچک و ترنج میشناسند.
6. فرش دستباف هریس: فرش هریس یکی از نمادهای هنر ایران و ایرانیان در جهان می باشد که دیدن نقش و نگارهای آن نزدیک به خوبی بازگو کننده دلیل محبوبیت این فرش در دنیا می باشد.
از مشخصات طرح و نقشه های فرش دستباف هریس می توان به عدم استفاده از خطوط منحنی در بافت آن اشاره کرد که بالطبع باعث می شود چیزی که بوفور مشاهده شود، استفاده از اشکال اسلیمی هندسی و خطوط شکسته می باشد.
7. فرش دستباف قم: در بین انواع فرش دستباف گزینه دم به قالی های قم می رسد. باید به این موضوع اشاره کرد که نسبت به انواع دیگر فرش دستباف؛ قالی قم دارای پیشینه و تاریخچه قوی نمی باشد و در گذشته به خاطر استفاده از مواد اولیه نامرغوب و بی کیفیت فرش هایی که در این شهر بافته می شدند بسیار ضخیم و درشت بافت بودند.
اما امروزه فرش های این منطقه به خاطر نظم و در گره و تار و پود زبانزد می باشند. نظم در بافت قالی های این منطقه تا حدی وجود دارید که گاهاً به سختی می توان آنها را از فرش های ماشینی تشخیص داد.
8. فرش دستباف ساروق : ساختار کلی و نوع بافت اصلی فرش ساروق ریز بافت می باشد که اندازه پرزها در آن بسیار کوتاه می باشد.
در زمان های قدیم بیشتر تابلو فرشها و قالیچه های شهر ساروق از نقش ترنج الهام می گرفتند و رنگ متن اکثریت آنها کرم و لاجوردی بود اما با گذشت زمان این نقوش تا حدی دچار تغییراتی شد و امروزه بیشتر نقشه های این منطقه به صورت طرح سراسری گل و برگ است.
9. فرش دستباف بختیاری : جالب است بدانید زنان و دختران بختیاری از روشی استفاده می کنند که نمونه آن در سایر نقاط ایران و حتی جهان کمتر دیده می شود، آنها برای بافت های خود اصولاً از هیچ طرح و نقشه از پیش طراحی شده ای استفاده نمی کنند و از نقشهای ذهنی برای بافت های خود استفاده می کنند.
10. فرش دستباف سلطان آباد : از مهمترین ویژگی های فرش سلطان آباد یا اراک می توان به تطابق راحت و مناسب آن با دکوراسیون های مدرن و اروپایی اشاره کرده که باعث محبوبیت بالای آن برای صادرات شده است.
فرش اراک دارای تنوع طرحی بسیار بالا و متنوع از جمله، لچک ترنج، افشان، شاه عباسی، جنگلی، شکارگاه، درختی و پیچ، خشتی، شیخ صفی، اسلیمی، گل حنا، تک بته، نقشه عظیمی، بته میر، شاخ بزی، مستوفی و گل ریز و ليليان می باشد.

انواع فرش دستباف از نظر ساختار

فرش مدرن و کلاسیک نیز یکی دیگر از دسته بندی هایی می باشد که برای فرش های دستباف استفاده می شود، که البته لازم است به این موضوع اشاره کنیم که این تقسیم بندی برای فرش های ماشینی نیز صادق می باشد.
فرش دستباف کلاسیک: فرش کلاسیک به فرشی گفته می شود که مطابق با اصول و قواعد معمول قدیم بافته شده باشد و طرح ها و نگاره های آن سنتی و قدیم می باشد.
رنگ ها استفاده شده در این فرش ها اصولاً ملایم و آرامش بخش می باشند. از لحاظ تنوع در رنگ بندی طرح بسیار گسترده می باشد.
فرش دستباف مدرن: درست است که هنوزم به طور کلی بیشترین تولیدات فرش از نوع سنتی می باشد ولی خواست و درخواست مردم باعث گسترش تولیداتی شده است که با گذشته متفاوت است.
در فرش دستباف مدرن جنس کار عوض نشده است و چیزی که تغییر کرده است نوع طراحی، بافت، شکل ظاهری، رنگها و کمی هم مواد اولیه استفاده شده می باشد که مهمترین آن استفاده از نقوش ریز و مینیمال می باشد که دارای اشکال هندسی ساده و حجیم می باشد که این اشکال با فاصله زیاد از هم دیگر قرار گرفته است.

انواع قالی دست بافت از نظر سبک محلی

خب میرسیم به شناخت انواع فرش های مختلف از نظر سبک محلی و ویژگی های خاص آنها؛ که احتمالاً با نام و ظاهر آنها آشنا می باشید.
1. فرش های دستباف روستایی: فرش هایی که می توان آنها را به عنوان نماد پیدایش قالی های دست بافت معرفی کرد. فرش هایی بدون طراحی و نقشه از پیش تعیین شده که اصولاً در اندازه های کوچک بافته می شود و به صورت ذرع و نیم، پشتی، کناره و خرک است.
2. فرش های عشایری: قالی های عشایری شاید در نگاه اول خیلی فرقی با فرش های دستی تفاوت خاصی نداشته باشد، اما شما در این نوع فرش دستباف با طراحی هایی رو به رو می شوید که بر گرفته از دل طبیعت محیط زندگی ایل نشینان می باشد و نوع بافت نیز زمخت و درشت بافت می باشد.
3. فرش های ماشینی: با گسترش صنعت و افزایش جمعیت، نیاز به تولید فرش در حجم بیشتر باعث شد که کارگاه های قالی بافی در شهرها دایر شود و قالی های با ساختار بهتر بافته شود. فرش های ماشینی به طور کلی ظریف است و رج‌شمار آن بالاست و دارای نقشه و طرح ویژه‌ ای می باشد.
امروزه حجم وسیعی از بافته ها فرش های ماشینی می باشد و تقریباً فرش های روستایی و عشایری نیز در حال نزدیک شدن به فرش های ماشینی می باشد.

انواع فرش دستباف از نظر ظرافت


رجشمار فرش دستباف را می توان یکی از مهمترین مشخصه های یک قالی دستباف معرفی کرد که می توان کیفیت ، قیمت , ظرافت یک فرش را تا حدودی از آن تشخیص زد. همه ما با نام تراکم آشنا بوده و مفهوم آن را کاملاً درک می کنیم معمولاً فرش دست‌باف را برحسب ظرافت، در سه گروه مهم به شرح زیر تقسیم می‌کنند:
فرش درشت‌ باف: فرشی است که رج‌ شمار آن بین ۱۵ تا ۳۰ رج است. (یعنی در هر 7 سانتی متر بین 15 تا 30 گره بافته می شود)
فرش نیمه ریز و ریزباف: از ۳۰ تا ۴۵ ،فرش نیم ریز و از ۴۵ تا 60 رج به بالا، ریز باف به شمار می‌رود.( در هر 7 سانتی متر عرضی، تعداد گره های از 30 تا 45 باشد.)
فرش ممتاز: از۹۰رج به بالاست. در بین انواع فرش دستباف این نوع قالی ها دارای قیمت بالاتری نسبت به سایر گزینه ها می باشد و امروزه نیز نمونه های جدیدی در نمایشگاه ها ارائه می شود که ادعای هزاررج را دارند.

انواع فرش دستباف نوع بافت

آخرین گزینه ای که در بین انواع فرش دستباف قصد داریم با هم بررسی کنیم نوع بافت این قالی ها می باشد که بر اساس طرز قرار گرفتن تار و پود، به سه دسته اصلی تقسیم بندی می شود.
1. فرش تمام لول: اگر بخواهیم به طور ساده بیان کنیم؛ فرشی که قوس گره در پشت آن، ۹۰ درجه می باشد و به نوعی شیارهای پشت فرش عمیق می باشد. مشخصه اصلی این نوع قالی ها در فاصله کم تارها و وجود بافت محکم می باشد.
2. فرش لول: همانطور که می توان حدس زد؛ بافت در این نوع قالی ها از استحکام کمتری نسبت به فرش تمام لول می باشد. در این نوع قالی ها، تارها به اندازه‌ تقریباً یک قطر نخ با یکدیگر فاصله دارند. بافت تخت یک پوده است و به شیوه‌ی حصیری بافته می‌شود یعنی در هر رج، چله زیر و رو می‌ شود و تارها، یکی در میان از پشت قالی دیده می‌شوند.
3. فرش نیم لول: در این نوع فرش، قوس گره در پشت فرش، ۴۵ درجه است.